Đình Ngãi Cầu có từ năm 1670. Thờ: nữ thần Bản Thổ và 4 tướng của vua Hùng. Lễ hội: 8 tháng Giêng âl. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1989). Vị trí: XPQC+M4, thôn Ngãi Cầu, xã An Khánh, H. Hoài Đức, TP Hà Nội. Cách BĐX Bờ Hồ: 20km về phía tây. Trạm bus lân cận: Bưu điện Ngãi Cầu – đường DT72 (xe 77), Lối vào UBND An Khánh – đại lộ Thăng Long (71, 87, 88, 89, 107)
Giới thiệu
Ngãi Cầu là một trong 2 làng ca trù của đất Bắc, tên chữ Nghĩa Kiều Trang, tương truyền có từ thời Lý. Vua Lê Lợi đã từng đặt đại bản doanh tại đây vào năm 1426 khi dẫn nghĩa quân Lam Sơn tiến ra bao vây thành Đông Quan [Cuối năm 1427 chủ tướng Vương Thông cùng đám giặc Minh đóng trong thành Đông Quan đã phải đầu hàng]. Ngày nay, làng nằm ven đường DT72 và thuộc địa bàn xã An Khánh, huyện Hoài Đức, TP Hà Nội.
Đình làng Ngãi Cầu hình thành vào thế kỷ XVII, thời Hậu Lê. Sau khi sáp nhập mấy xóm nhỏ làng trở nên đông đúc, chia làm 8 giáp, chung nhau dựng một ngôi đình, đến nay đã trải qua nhiều lần trùng tu. Trong hậu cung có bài vị và ngai thờ 5 vị thành hoàng làng là nữ thần Bản Thổ và 4 anh em võ tướng của Hùng Vương.
Đình Ngãi Cầu. Photo ©NCCong 2019
Phía tây làng có một ngôi chùa tên chữ Phổ Quang Tự, dân quen gọi là chùa Ngãi Cầu. Chùa được tạo lập năm 1573 và hiện đang trùng tu, dự kiến khánh thành năm 2019. Trong chùa còn lưu giữ các di vật như: chuông đồng, khánh đồng thời Tây Sơn; chuông đồng thời Nguyễn và một tấm bia đá mang niên hiệu Duy Tân.
- Cổng đình Ngãi Cầu. Panorama ©NCCong 2019
Liền bên chùa Phổ Quang Tự còn có một kiến trúc đơn giản được xây bằng gạch, dân gọi là Quán. Theo bản thần phả hiện được lưu giữ trong hậu cung đình Ngãi Cầu thì Quán là nơi ra đời của 4 anh em thành hoàng. Khu vực này có cổ thụ um tùm nhưng lại ở sát cạnh chợ quê, thường xuyên rác rưởi nhiều và lều lán trông không được sạch sẽ.
Phương đình Ngãi Cầu. Photo ©NCCong 2019
Gần đình có Miễu là nơi thờ mẹ của bốn vị tướng. Bà vốn tên Huệ, do đó khi sinh con gái thì dân làng phải tránh đặt tên này và nếu ai về đây làm dâu mà tên Huệ thì sẽ đổi thành Huề hoặc lấy tên khác. Đức Thánh Mẫu sinh vào ngày 8 tháng 3 năm Giáp Tý (298 TCN), vì vậy dân làng hay tổ chức lễ bánh trôi bánh chay vào mùng 8 thay vì mùng 3 như tục lệ của nhiều làng quê khác ở Việt Nam.
- Trong phương đình Ngãi Cầu. Panorama ©NCCong 2019
Ngày 5-9-1989 quần thể di tích Đình, Chùa, Miễu, Quán của làng Ngãi Cầu đã được Bộ Văn hóa – Thông tin xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa quốc gia. Theo đúng tiến độ, một dự án trùng tu di tích Miễu và xây dựng lăng mộ của Đức Thánh Mẫu sẽ được hoàn thành vào dịp Tết Kỷ Hợi 2019.
Ban thờ của các giáp trong đình Ngãi Cầu. Photo ©NCCong 2019
Kiến trúc
Đình được chuyển về vị trí hiện nay tức là ở bên cạnh cổng làng, sau khi thôn Ngãi Cầu chính thức thành lập. Cổng đình quay hướng đông-nam, nhìn ra mặt đường liên tỉnh DT72. Đó là một nghi môn gồm 3 gian xây kiểu đầu hồi bít đốc, 2 tầng, 4 mái với vì kèo chồng rường. Hai bên nghi môn lại có cổng phụ dẫn vào sân gạch. Hai dãy giải vũ 5 gian nhỏ nằm song song đối diện nhau qua sân.
- Chùa và quán làng Ngãi Cầu. Panorama ©NCCong 2019
Trung tâm sân là toà phương đình 2 tầng, 8 mái với 4 cột gỗ tròn ở giữa và 12 cột vuông xây bằng gạch to để trần. Toà đại đình nằm sát ngay sau phương đình. Đó là một kiến trúc bằng gỗ có quy mô khá lớn, rộng 5 gian, 4 mái cũng lợp ngói ta với các đầu đao cong cong thanh thoát. Hậu cung gồm 3 gian nhỏ, kết nối với đại đình theo hình chuôi vồ. Phía sau lưng là vườn chuối và khu đất được dự kiến sẽ chuyển dịch toàn bộ di tích đình về đó để cách xa mặt đường quá nhộn nhạo.
Chính điện đình Ngãi Cầu. Photo ©NCCong 2019
Di sản
Tám giáp thuộc làng Ngãi Cầu mở hội đình hàng năm, bắt đầu vào mùng 7 Tết và thường kéo dài đến mùng 9, mùng 10. Đặc biệt, tối mùng 8 có tiết mục hát cửa đình. Cứ 5 năm có tổ chức một lần lễ rước kiệu. Lễ rước gồm lọng trước đi đầu, 4 kiệu 4 vị tướng, kiệu Thánh Mẫu và kiệu song loan. Riêng kiệu Thánh Mẫu là nặng nhất, tới hơn 1 tạ và nghe nói được tạo tác vào thời Lê. Màn múa sư tử – lân – rồng đón chào đoàn rước, tiếp đó là trẻ em mặc quần áo xanh đỏ múa điệu xênh tiền.
Những chàng trai và trinh nữ khỏe mạnh là người dân gốc của làng được chọn từ gia đình nề nếp và không có tang xa gần sẽ chung vai khiêng các kiệu khởi hành vào 6h sáng ngày mùng 8 tháng Giêng âm lịch. Đám rước đi từ đình làng tới quán. Nửa đêm, 5 cố kiệu lại được rước trở lại đình nơi các cụ cao niên sẽ thực hiện nghi thức Tế Yến ngoại để cảm tạ thần linh và cầu xin cho toàn làng một năm mới dân khang, vật thịnh, mùa màng tươi tốt.
Di tích lân cận
- Chùa La Phù: thôn La Phù, xã La Phù, huyện Hoài Đức.
- Chùa Tổng: xóm Chùa Tổng, xã La Phù, huyện Hoài Đức.
- Đình Đại Mỗ: xóm Đình, phường Đại Mỗ, quận Nam Từ Liêm.
- Đình Phương Quan: thôn Phương Quan, xã Vân Côn, huyện Hoài Đức.
- Đình So: làng So, xã Cộng Hoà, huyện Quốc Oai.
©NCCông 2019, Ngai Cau community hall
